جدال کنونی چگونه می تواند آخرین جنگ غزه باشد؟

مطلب زیر یادداشتی است از خالد الجیندی درباره راهکار رسیدن به صلح در فلسطین. این مطلب در CNN منتشر شده و من آنرا برای ندای سبز آزادی ترجمه کردم.

مطلب را در ندای سبز بخوانید

درباره نویسنده: خالد الجیندی از اعضای مرکز مطالعات خاورمیانه موسسه بروکینگز است. او در حدفاصل سال های 2004 تا 2009 از مشاوران رهبران فلسطین در جریان مذاکرات با اسرائیل بوده و نیز یکی از شرکت کنندگان اصلی مذاکرات آناپولیس در نوامبر 2007 بوده است

***

اخبار مربوط به آتشبس با میانجیگری مصر روز سه شنبه منتشر شد. اما بدون یک رویکرد کلانبین با تمرکز بر مشکلات سیاسی فلسطینی ها که منجر به ناکارآمدی آنها می شود، هرگونه مصالحه ای همچون صلح های پیشین ناپایدار خواهد بود.

تهاجم اخیر اسرائیل ششمین حمله جدی به غزه پس از خروج سربازان و شهرک نشینان اسرائیل در سال 2005 و اولین پس از حمله سنگین چهار سال پیش موسوم به "Cast Lead" است.

هیلاری کلینتون، وزیر خارجه ایالات متحده روز سه شنبه راهی منطقه شد تا به مذاکرات صلح مصر بپیوندد. مصر به عنوان بازیگری که سهم مستقیمی در ثبات غزه دارد و نیز به عنوان یکی از معدود کشورهایی که توان گفتگوی مستقیم با طرف های درگیر را دارد بهترین گزینه ممکن برای ایفای نقش میانجی صلح است.

اما پس از آنکه محمد مرسی تهدید کرد که سفیر خود را از اسرائیل فرخواهد خواند و نیز گفت که برای اعلام اتحاد با حماس نخست وزیر خود را به غزه خواهد فرستاد روابط میان مصر و اسرائیل رو به تنش رفت و از آنجا که دولت اوباما آشکارا جانب اسرائیل را گرفته است این رویکرد مصر همچنین روابط میان این کشور و آمریکا را نیز متشنج کرده است.

از یک طرف اسرائیل می گوید که هدفش از حملات اخیر به غزه این است که یکبار برای همیشه پرتاب موشک از غزه را متوقف کند و از سوی دیگر حماس می خواهد محاصره پنج ساله نوار غزه را شکسته و مرزهایش را بازگشایی کند. در واقعیت اما نه اسرائیل و نه حماس نمی توانند به آنچه که می خواهند دست یابند چراکه هیچکدام یک برنامه نهایی مشخص ندارند. راهی وجود ندارد که اسرائیل بتواند حماس را از میان برده و از صحنه بدر کند. حتی اگر اسرائیل بتواند توانایی های موشکی حماس را منهدم کند اما پس از مدتی با تجدید سلاح حماس جنگ مجددا از سر گرفته خواهد شد، چنانچه که این اتفاق پس از Cast Lead روی داد. بنابراین تا زمانی که نارضایتی های بنیادین دو طرف وجود داشته باشد ما فقط شاهد تداوم چرخه خشونت خواهیم بود.

علیرغم پیوندهای قوی میان حماس و اخوان المسلمین مصر که اکنون دولت قاهره را دراختیار دارد اما مصری ها رفتار حماس در غزه و سینا ناخشنودند. مصر همچون اسرائیل خواهان کنترل حماس و جلوگیری از ورود سلاح به غزه است چراکه این روند ورود تسلیحات وضعیت متزلزل منطقه را حتی از پیش بی ثبات تر می کند.

اگرچه حماس در خلال درگیری های اخیر به لحاظ نظامی تضعیف خواهد شد اما به لحاظ سیاسی از طریق کسب احترام هم در میان فلسطینی ها و هم در میان اعراب منطقه تقویت خواهد شد. بنابراین برای یک صلح با دوام نیاز است که سایر گروه های ذینفع و مشخصا دولت محمود عباس هم درگیر مسئله شوند.

وضعیت برای عباس کاملا برعکس است. بحران اخیر بی قدرتی او را پر رنگ کرد و حتی منجر به تظاهرات جدیدی برعلیه او در کرانه باختری شد. عباس و الفتح در عمل به جز 20 سال شکست در مذاکرات و دولتی بی اثر چیزی برای عرضه ندارند. اما این واقعیت که مصر همچنین واسطه اصلی برای ترمیم شکافی است که بعد از جنگ داخلی 2007 میان حماس و فتح ایجاد شد، این فرصت را ایجاد می کند که در حالی که حماس تحت کنترل قرار می گیرد، دولت عباس تقویت شود.

علیرغم تمایل حماس به خشونت اما این گروه نشان داده است که می تواند به طور موثر حکومت کرده و به عنوان یک نیروی سیاسی عملگرا بازی کند. این امر همچنین جدال میان تندروها و نیروی های عملگرای درون حماس را نشان می دهد.

مصر همانند سایر دولت های حامی حماس مانند ترکیه و قطر به دنبال این است که رابطه میان حماس و ایران را که به این گروه تسلیحات داده و به شیوه های مختلف از آن حمایت می کند از میان ببرند. اما حملات اسرائیل این امر را دشوار کرده و نیروهای نظامی درون حماس را تقویت می کند. بنابراین موفقیت مصر در ایجاد یک معاهده صلح اهرم فشاری برای این کشور است تا حماس را تحت فشار قرار دهد.

هرگونه صلحی مسلما باید پرتاب راکت توسط حماس از غزه و یا هرجای دیگر به سوی اسرائیل را پایان داده و همچنین اقدام قاطع مصر برای جلوگیری از قاچاق سلاح توسط تونل ها از این کشور به غزه را نیز دربر بگیرد، در مقابل اما حماس نیز باید چیزی کسب کند که مشخصا درخصوص وضعیت محاصره است.

از آنجا که مصر و اسرائیل به حماس برای کنترل مرزها اعتماد ندارند بنابراین هرگونه رفع محاصره نوار غزه نیازمند بازگشت دولت عباس به آنجا است و این امر تنها در صورت موافقت حماس و اتحاد و همکاری مجدد نیروهای فلسطینی حاصل خواهد شد. در صورت تحقق این امر نه تنها از قِبَل صلح تمام طرف های درگیر چیزی را کسب می کنند بلکه هر طرف سهمی هم از آنچه که طرف های دیگر به دست می آورند خواهد داشت.

چنین تدبیری اگر نگوییم غیرممکن است اما به شدت دشوار می نماید. یکی از موانع اصلی رویکرد آمریکا و اسرائیل به مصالحه میان حماس و فتح و یا هر چیز دیگری است که ممکن است حماس را تقویت کند. این سیاست اما برای فلسطینی ها و اسرائیلی ها به یک میزان مصیبت بار است.

در حالی که محاصره غزه ذره ذره در حال از میان رفتن است اما حماس بیش از هر زمان دیگری از مشروعیت بین المللی برخوردار است. در شرایطی که دولت عباس در آستانه ورشکستگی مالی است اما امیر قطر میلیون ها دلار به حماس می بخشد و بحران اخیر فقط باعث می شود که حماس میزبان رهبران عرب باشد که یکی پس از دیگری از غزه بازدید کنند.

در پایان باید گفت که اتحاد فلسطینیان تنها راهی است که می تواند حماس را از دست اقدامات خودش و عباس را از فراموش شدن نجات دهد. نیاز نیست که حماس و فتح سیاست یکسانی اتخاذ کرده و یا دولت واحدی را تشکیل دهند اما آنها باید راهی را پیدا کنند تا اتمسفر سیاسی مشترکی را نشر دهد. به عبارت دیگر نیاز نیست که آنها در یک تیم بازی کنند بلکه همین که بر سر قواعد بازی به اشتراک برسند کافی است.

ممکن است برخی اعتراض کنند که وارد کردن حماس به مذاکرات برای فرآیند صلح کشنده است اما واقعیت این است که هرگونه مذاکره ای بدون حضور حماس از قبل ناکام است. به عبارت دیگر یک رهبری ضعیف و ناکارآمد فلسطینی نه قادر است مذاکرات صلح را به سرانجام رساند و نه می تواند در صورت حصول توافق آنرا پیاده کند.

چنین معامله بزرگی آسان نیست و قطعا بدون ریسک نخواهد بود اما خطرات نادیده گرفتن واقعیت ها بسیار بیشتر است. اینکه اسرائیلی ها، فلسطینی ها، آمریکا و متحدان دو طرف تا چه اندازه این مسئله را درک کنند مشخص می کند که آیا جدال فعلی آخرین جنگ غزه است یا اینکه تنها پیش درآمد جنگ بعدی است.